Skip to main content

land revenue system in India under British rule in Hindi

land revenue system in India under British rule in Hindi


рдЗрд╕ рд▓ेрдЦ рдоें LAND REVENUE SYSTEM in India under British rule рдкрд░ рдЪрд░्рдЪा рдХрд░рдиे рдХे рд╕ाрде рд╕ाрде рднाрд░рдд рдоें  рдЗрд╕рдХे рдк्рд░рднाрд╡ों рдкрд░ рдЪрд░्рдЪा рдХी рдЬाрдПрдЧी।
рдЗрд╕ рд▓ेрдЦ рдоें рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ै -
  • рдм्рд░िрдЯिрд╢ рдХाрд▓ рдХे рдкрд╣рд▓े рднाрд░рдд рдоें land revenue system .
  • рдм्рд░िрдЯिрд╢ рдХाрд▓ рдоें land revenue system -
  • FOR VIDEO LECTURE RELATED TO THIS TOPIC https://www.youtube.com/watch?v=n6C2MW9eb-w&t=504s
  1. рд╕्рдеाрдпी рдмंрджोрдмрд╕्рдд
  2. рдорд╣ाрд▓рд╡ाреЬी рдмंрджोрдмрд╕्рдд
  3. рд░ैрдп्рдпрддрд╡ाреЬी рдмंрджोрдмрд╕्рдд
рдмрдХ्рд╕рд░ рдХे рдпुрдж्рдз рдоें рд╡िрдЬрдп рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд рдИрд╕्рдЯ рдЗंрдбिрдпा рдХंрдкрдиी рдХो рдмंрдЧाрд▓ ,рдмिрд╣ाрд░ рддрдеा рдУреЬिрд╕ा рдХी рджीрд╡ाрдиी рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ो рдЧрдпी। рдЕрдм рд╡े рдЗрди рд░ाрдЬ्рдпों рд╕े рдХрд░ рд╡рд╕ूрд▓ рд╕рдХрддे рдеे।

рдИрд╕्рдЯ рдЗंрдбिрдпा рдХंрдкрдиी рдХे рдкूрд░्рд╡ рднी рднू рд░ाрдЬрд╕्рд╡ рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рдЖрдп рдХिрд╕ी рднी рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдоें рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╕्рдеाрди рд░рдЦрддा рдеा, рдкрд░ंрддु рднाрд░рддीрдп рд╢ाрд╕рдХों рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рднू рд░ाрдЬрд╕्рд╡ рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рдЖрдп рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдЕрдкрдиे рд╣ी рд░ाрдЬ्рдп рдоें рдХिрдпा рдЬाрддा рдеा рдЬрдмрдХि рдИрд╕्рдЯ рдЗंрдбिрдпा рдХंрдкрдиी рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдЖрдп рдХा рдЕрдзिрдХांрд╢ рд╣िрд╕्рд╕ा рдм्рд░िрдЯेрди рднेрдЬ рджिрдпा рдЬाрддा рдеा।
рднू рд░ाрдЬрд╕्рд╡ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХी рд╡рд╕ूрд▓ी рдмрд╣ुрдд рдЕрдзिрдХ рдХрдаोрд░рддा рд╕े рдирд╣ीं рдХी рдЬाрддी рдеी рддрдеा рдЖрдкрджा рдЖрдиे рдкрд░ рд╡рд╕ूрд▓ी рдХो рдпा рддो рд░ोрдХ рджिрдпा рдЬाрддा рдеा рдпा рдкूрд░ी рддрд░рд╣ рд╕े рдоाрдл рдХрд░ рджिрдпा рдЬाрддा рдеा рдЬрдмрдХि рдИрд╕्рдЯ рдЗंрдбिрдпा рдХंрдкрдиी рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рднू рд░ाрдЬрд╕्рд╡ рд╡рд╕ूрд▓ी рдХे рдХाрд░рдг рдмंрдЧाрд▓ рддрдеा рджेрд╢ рдХे рдХрдИ рд╣िрд╕्рд╕ों рдоें рдХрдИ рдмाрд░ рдЕрдХाрд▓ рдкреЬрдиे рд▓рдЧे।
рдИрд╕्рдЯ рдЗंрдбिрдпा рдХंрдкрдиी рдХे рд╢ाрд╕рди рдХाрд▓ рдоें рдмрд╣ुрдд рд╕ाрд░े рдкुрд░ाрдиे рдЬрдоीрджाрд░ों рдХो рдЕрдкрдиी рдЬрдоींрджाрд░िрдпों рд╕े рд╣ाрде рдзोрдиा рдкрдб़ा рддрдеा рдРрд╕े рд▓ोрдЧों рдХो рднू рд░ाрдЬрд╕्рд╡ рд╡рд╕ूрд▓ी рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ो рдЧрдпा рдЬो рдЗрдирдХे рд╡िрд╖рдп рдоें рдЬ्рдпाрджा рдЬ्рдЮाрди рдирд╣ीं рд░рдЦрддे рдеे рдФрд░ рдиा рд╣ी рдЙрди्рд╣ें рдЬрдирддा рдХी рдкीрдб़ा рд╕े рдХोрдИ рдорддрд▓рдм рдеा. рдЙрди्рд╣ें рдХेрд╡рд▓ рдЕрдзिрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ рд▓ाрдн рдХрдоाрдиे рдоें рд╣ी рд░ुрдЪि рдеी рддрдеा рд╡े рд╕्рд╡рдпं рд╢рд╣рд░ों рдоें рд░рд╣рддे рдеे рдПрд╡ं рдПрдЬेंрдЯो рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдзрди рдХी рд╡рд╕ूрд▓ी рдХिрдпा рдХрд░рддे рдеे рдЬिрд╕ рд╡рдЬрд╣ рд╕े рдХृрд╖рдХों рдХे рдКрдкрд░ рднू рд░ाрдЬрд╕्рд╡ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХे рдХाрд░рдг рдмрд╣ुрдд рдЕрдзिрдХ рдЖрд░्рдеिрдХ рднाрд░ рдкреЬрдиे рд▓рдЧा рдЬिрд╕рд╕े рдмрд╣ुрдд рд╕ाрд░े рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдФрд░ рдЖрд░्рдеिрдХ рджुрд╖्рдкрд░िрдгाрдо рд╕ाрдордиे рдЖрдП।
рдИрд╕्рдЯ рдЗंрдбिрдпा рдХंрдкрдиी рдиे 1768 рдоें рд▓ाрд░्рдб рдХाрд░्рдирд╡ाрд▓िрд╕ рдХो рднू рд░ाрдЬрд╕्рд╡ рдХी рджрд░ों рдоें рд╡ृрдж्рдзि рддрдеा рдЗрд╕рдХे рд╡рд╕ूрд▓ी рдХे рддрд░ीрдХों рдоें рд╡्рдпाрдк्рдд рдн्рд░рд╖्рдЯाрдЪाрд░ рдХो рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рднाрд░рдд рднेрдЬा। рдпрд╣ां рдкрд░ рдЖрдиे рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдорд╣рд╕ूрд╕ рдХिрдпा рдХि рднू рд░ाрдЬрд╕्рд╡ рдХी рд╡рд╕ूрд▓ी рдоें рдмрд╣ुрдд рдЕрдзिрдХ рдн्рд░рд╖्рдЯाрдЪाрд░ рд╣ैं рддрдеा рднू рд░ाрдЬрд╕्рд╡ рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рдЖрдп рд▓рдЧाрддाрд░ рдХрдо рд╣ोрдиे рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдРрд╕े рд╡рд╕्рддुрдУं рдХा рдЙрдд्рдкाрджрди рднी рдХрдо рд╣ो рд░рд╣ा рд╣ै рдЬिрд╕рдХा рдиिрд░्рдпाрдд рдм्рд░िрдЯेрди рдоें рдХिрдпा рдЬाрдиा рдеा. рдЗрди рд╕рдм рдЪीрдЬों рдХो рдз्рдпाрди рдоें рд░рдЦрддे рд╣ुрдП рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдПрдХ рдирдИ рднू рд░ाрдЬрд╕्рд╡ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдк्рд░ाрд░ंрдн рдХी рдЬिрд╕े рд╕्рдеाрдИ рдмंрджोрдмрд╕्рдд рдХे рдиाрдо рд╕े рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै।

1 рд╕्рдеाрдИ рдмंрджोрдмрд╕्рдд (permanent settlement of land revenue system)

рдЗрд╕ рдирдпी рднू рд░ाрдЬрд╕्рд╡ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдоें рд▓ाрд░्рдб рдХाрд░्рдирд╡ाрд▓िрд╕ рдиे рднूрдоि рдХा рд╕्рд╡ाрдоी рдЬрдоीрджाрд░ों рдХो рдоाрдиा рддрдеा рдЙрди्рд╣ें рдХрд░ рд╡рд╕ूрд▓ी рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ рдк्рд░рджाрди рдХрд░ рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा। рдЕрдм рдЙрди्рд╣ें рдк्рд░рддिрд╡рд░्рд╖ рднू рд░ाрдЬрд╕्рд╡ рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рдЖрдп рдХा 89 рдк्рд░рддिрд╢рдд рдИрд╕्рдЯ рдЗंрдбिрдпा рдХंрдкрдиी рдХो рджेрдиा рдкрдб़рддा рдеा рддрдеा 11% рд╡े рдЕрдкрдиे рдкाрд╕ рд░рдЦ рд╕рдХрддे рдеे рддрдеा рдЙрди्рд╣ें рдПрдХ рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рддिрдеि рддрдХ рдЗрд╕ рд░ाрдЬрд╕्рд╡ рдХो рд╕рд░рдХाрд░ी рд░ाрдЬрдХोрд╖ рдоें рдЬрдоा рдХрд░рдиा рд╣ोрддा рдеा, рдРрд╕ा рдиा рдХрд░ рдкाрдиे рдХी рджрд╢ा рдоें рдЙрдирд╕े рдЬрдоीрджाрд░ी рдЫीрди рд▓ी рдЬाрддी рдеी।
рдпрд╣ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдмंрдЧाрд▓, рдмिрд╣ाрд░, рдЙрдб़ीрд╕ा, рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдХे рд╡ाрд░ाрдгрд╕ी рдПрд╡ं рдЧाрдЬीрдкुрд░ рддрдеा рдЙрдд्рддрд░ी рдХрд░्рдиाрдЯрдХ рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рд▓ाрдЧू рдХिрдпा рдЧрдпा рдпрд╣ рдмंрджोрдмрд╕्рдд рдм्рд░िрдЯिрд╢ рднाрд░рдд рдХे 19% рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд▓ाрдЧू рдеी।
рдЗрд╕ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХे рдиिрдо्рди рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдПं рдеी:-
1 рдЗрд╕рдоें рднू рд░ाрдЬрд╕्рд╡ рдХी рджрд░ рдиिрд╢्рдЪिрдд рдеी рдПрд╡ं рдЬрдоीрджाрд░ों рдХो рднूрдоि рдХा рд╕्рд╡ाрдоी рдоाрдирдХрд░ рдЙрди्рд╣ें рднूрдоि рдХो рдмेрдЪрдиे рддрдеा рдЧिрд░рд╡ी рд░рдЦрдиे рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ рдк्рд░рджाрди рдХिрдпा рдЧрдпा।
2 рдЗрд╕ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдоें рдХिрд╕ाрдиों рдХो рдХेрд╡рд▓ рдХрд░ рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиे рдХा рджрд░्рдЬा рджिрдпा рдЧрдпा рдФрд░ рдЙрдирд╕े рднूрдоि рд╕ंрдмंрдзी рд╡ рдЕрди्рдп рдкрд░ंрдкрд░ाрдЧрдд рдЕрдзिрдХाрд░ों рдХो рдЫीрди рд▓िрдпा рдЧрдпा।
3 рдЗрд╕ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдоें рдИрд╕्рдЯ рдЗंрдбिрдпा рдХंрдкрдиी рддрдеा рдХृрд╖рдХों рдХे рдмीрдЪ рдоें рдЬрдоीрджाрд░ рдПрдХ рдмिрдЪोрд▓िрдпा рдХे рд░ूрдк рдоें рдХाрд░्рдпрд░рдд рдеे।
рд▓ाрдн
1 рдЗрд╕ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХे рдХाрд░рдг рдЕंрдЧ्рд░ेреЫो рдХो реЫрдоीрджाрд░ो рдХे рд░ूрдк рдоें рдПрдХ рднрд░ोрд╕ेрдоंрдж рд╕рд╣рдпोрдЧी рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ो рдЧрдП।
2 рдЗрд╕ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХे рдХाрд░рдг рдЕрдм рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ рдк्рд░рддिрд╡рд░्рд╖ рднू рд░ाрдЬрд╕्рд╡ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХे рд╡рд╕ूрд▓ी рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рдХाрд░्рдпों рд╕े рдоुрдХ्рдд рд╣ो рдЧрдП। рдЙрди्рд╣ें рдПрдХ рдиिрд╢्рдЪिрдд рдЖрдп рдХि рдк्рд░ाрдк्рддि рдк्рд░рддिрд╡рд░्рд╖ рд╣ोрдиे рд▓рдЧी, рдкрд░ंрддु рдХाрд▓ांрддрд░ рдоें рдЗрд╕ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХे рдХाрд░рдг рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХो рд▓ाрдн рд╣ोрдиा рдХрдо рд╣ो рдЧрдпा рдХ्рдпोंрдХि рдкैрджाрд╡ाрд░ी рддो рдмрдвी рдкрд░ंрддु рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ा рдЖрдп рд╕्рдеिрд░ рд░рд╣ा।
рд╣ाрдиि
1 рдЗрд╕ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХे рдХाрд░рдг рдХिрд╕ाрди рдЧрд░ीрдм рд╣ोрдиे рд▓рдЧे рддрдеा рдЕрдХाрд▓ो рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдмрдв़ рдЧрдИ।
2 рдХिрд╕ाрди рд╕ाрд╣ूрдХाрд░ों рдХे рдЪंрдЧुрд▓ рдоें рдлрд╕рдиे рд▓рдЧे
3 рдлрд╕рд▓ों рдХा рдЙрдд्рдкाрджрди рдХрдо рд╣ोрдиे рд▓рдЧा।

рд░ैрдпрддрд╡ाрдб़ी рдмंрджोрдмрд╕्рдд (land revenue system of Ryotwadi )

Land revenue system рдХी рдпрд╣ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рднाрд░рдд рдХे рджрдХ्рд╖िрдг рддрдеा рджрдХ्рд╖िрдг рдкрд╢्рдЪिрдоी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рд▓ाрдЧू рдХिрдпा рдЧрдпा рдЗрд╕рдХे рддрд╣рдд рдХिрд╕ाрдиों рдХो рд╣ी рднूрдоि рдХा рд╕्рд╡ाрдоी рдоाрдиा рдЧрдпा рддрдеा рдЙрдирд╕े рд░ाрдЬрд╕्рд╡ рд╡рд╕ूрд▓ी рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ рдИрд╕्рдЯ рдЗंрдбिрдпा рдХंрдкрдиी рдХे рдкाрд╕ рд╣ी рдеा ‌।
рдЗрд╕ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХे рд╕ंрдХрд▓्рдкрдиा рдХाрд░ рд░ीрдб рдФрд░ рдоुрдирд░ो рдеे। рдпрд╣ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рд╕рдмрд╕े рдкрд╣рд▓ी рдмाрд░ 1820 рдоें рдордж्рд░ाрд╕ рдоें рд▓ाрдЧू рдХी рдЧрдИ рддрдеा рдЙрд╕рд╕े рдкрд╣рд▓े 1792 рдоें рдХрд░्рдирд▓ рд░ीрдб рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдпрд╣ рдмाрд░ा рдорд╣рд▓ рдЬिрд▓े рдоें рдк्рд░ाрд░ंрдн рдХी рдЧрдИ рдеी। 1825 рдоें рдпрд╣ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдоुंрдмрдИ рдоें рд▓ाрдЧू рдХिрдпा рдЧрдпा рддрдеा 1858 рдоें рдпрд╣ рд╕ंрдкूрд░्рдг рджрдХ्рдХрди рдПрд╡ं рдЕрди्рдп рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рд▓ाрдЧू рд╣ो рдЧрдпा।
1 рдЗрд╕ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдоें рдХिрд╕ाрдиों рдХो рдЙрдкрдЬ рдХा рдЖрдзा рднाрдЧ рд░ाрдЬрд╕्рд╡ рдХे рд░ूрдк рдоें рджेрдиा рд╣ोрддा рдеा।
2 рдк्рд░рдд्рдпेрдХ 30 рд╡рд░्рд╖ рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд рд▓рдЧाрди рдХे рджрд░ рдХी рд╕рдоीрдХ्рд╖ा рдХी рдЬाрддी рдеी।
3 рд╕рд░рдХाрд░ рддрдеा рдХिрд╕ाрдиों рдХे рдмीрдЪ рдХोрдИ рдмिрдЪोрд▓िрдпा рд╡рд░्рдЧ рдирд╣ीं рдеा।
4 рдпрд╣ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рд╕ंрдкूрд░्рдг рднाрд░рдд рдХे 51% рднाрдЧ рдкрд░ рд▓ाрдЧू рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा।
5 рдЗрд╕ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдоें рднी рдХिрд╕ाрдиों рдХा рд╢ोрд╖рдг рд╣ोрддा рдеा।
рдорд╣ाрд▓рд╡ाрдб़ी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा (LAND REVENUE SYSTEM OF MAHALWARI)
рдЗрд╕ Land revenue system рдоें рдЧांрд╡ рдХो рд╣ी рд▓рдЧाрди рд╡рд╕ूрд▓рдиे рдХी рдПрдХ рдЗрдХाрдИ рдоाрдиी рдЬाрддी рдеी рддрдеा рдЗрд╕ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдоें рдкрд╣рд▓ी рдмाрд░ рд▓рдЧाрди рддрдп рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдоाрдирдЪिрдд्рд░ рддрдеा рдкंрдЬिрдпों рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдЧрдпा ।
рдЗрд╕ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХे рдЬрди्рдорджाрддा рд╣ाрд▓्рдЯ рдоैрдХेंрдЬी рдеे рддрдеा рдЗрд╕े рдЕрдЪ्рдЫी рддрд░рд╣ рд▓ाрдЧू рдХрд░рдиे рдХा рд╢्рд░ेрдп рдоाрд░्рдЯिрди рдмрд░्рдб рдХो рдЬाрддा рд╣ै।
рдЗрд╕ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢, рдордз्рдп рдк्рд░ांрдд рдФрд░ рдкंрдЬाрдм рдк्рд░ांрдд рдЖрддे рдеे рдЬो рдм्рд░िрдЯिрд╢ рднाрд░рдд рдоें рдХुрд▓ рднूрднाрдЧ рдХा 30% рдеा।
рдЗрд╕ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рд░ाрдЬрд╕्рд╡ рд╡рд╕ूрд▓ी рдХा рдХाрд░्рдп рдЧ्рд░ाрдо рдк्рд░рдзाрдиों рдпा рдЬрдоीрджाрд░ों рдкрд░ рдЫोрдб़ рджिрдпा рдЧрдпा рддрдеा рдХिрд╕ाрдиो рдХो рднूрдоि рдХा рд╕्рд╡ाрдоी рдоाрдиा рдЧрдпा।
рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рджोрдиों рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеाрдУं рдоें рдХिрд╕ाрди рднूрдоि рдХे рд╕्рд╡ाрдоी рдеे, рдкрд░ंрддु рд▓рдЧाрди рдХी рджрд░ рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рдКंрдЪी рдеी рдЬिрд╕рдХी рд╡рдЬрд╣ рд╕े рдХिрд╕ाрдиों рдХा рд╢ोрд╖рдг рд▓рдЧाрддाрд░ рд╣ोрддा рд░рд╣ा рддрдеा рд╡े рд╕ाрд╣ूрдХाрд░ों рдХे рдЪंрдЧुрд▓ рдоें рдлрд╕рдиे рд▓рдЧे рдкрд░िрдгाрдорддः рдЕрдзिрдХांрд╢ рдХिрд╕ाрдиो рдХो рдЕрдкрдиे рдЬрдоीрдиों рд╕े рд╣ाрде рдзोрдиा рдкрдб़ा рддрдеा рд╡े рдЧрд░ीрдмी рдХे рджुрд╖्рдЪрдХ्рд░ рдоें рдлॅрд╕ рдЧрдП।
рдирдпी рднू рд░ाрдЬрд╕्рд╡ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा(land revenue system) рдХा рдХिрд╕ाрдиों рдХे рдКрдкрд░ рдк्рд░рднाрд╡:-
1рдЗрди рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеाрдУं рдХे рдХाрд░рдг рднाрд░рдд рдХे рдЖрд░्рдеिрдХ рдПрд╡ं рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рддाрдиा-рдмाрдиा рдЫिрди्рди-рднिрди्рди рд╣ो рдЧрдпा। рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХे рдкूрд░्рд╡ рднूрдоि рдкрд░ рд╕ाрдоूрд╣िрдХ рд╕्рд╡ाрдоिрдд्рд╡ рдХा рд╕िрдж्рдзांрдд рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рдеा, рдкрд░ंрддु рдЗрди рднू рд░ाрдЬрд╕्рд╡ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеाрдУं рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдЕрдм рднूрдоि рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рд╕ंрдкрдд्рддि рдмрди рдЧрдИ рдЬिрд╕рдХी рд╡рдЬрд╣ рд╕े рд╕рдоाрдЬ рдоें рдЖрд░्рдеिрдХ рд╡िрд╖рдорддाрдУं рдХी рдЦाрдИ рдФрд░ рдЕрдзिрдХ рдЧрд╣рд░ी рд╣ो рдЧрдИ।
рдХिрд╕ाрди рдЛрдг рдЧ्рд░рд╕्рдд рд╣ो рдЧрдП рддрдеा рдЧрд░ीрдмी рдХे рдЪंрдЧुрд▓ рдоें рдлंрд╕ рдЧрдП рдПрд╡ं рдмрд╣ुрдд рд╕ाрд░े рдХिрд╕ाрдиों рдХो рдЕрдкрдиी рднूрдоि рд╕े рд╣ाрде рдзोрдиा рдкрдб़ा рдФрд░ рд╡рд╣ рднूрдоिрд╣ीрди рдордЬрджूрд░ рдмрди рдЧрдП।
рдирдЧрджी рдлрд╕рд▓ों рдХा рдЙрдд्рдкाрджрди рдк्рд░ाрд░ंрдн рд╣ुрдЖ рддрдеा рдХृрд╖рдХों рдХो рдиा рдЪाрд╣рддे рд╣ुрдП рднी рдЗрдирдХे рдЙрдд्рдкाрджрди рдХे рд▓िрдП рдмाрдз्рдп рдХिрдпा рдЬाрдиे рд▓рдЧा рдирдЧрджी рдлрд╕рд▓ों рдХी рд╡рдЬрд╣ рд╕े рдЕрдм рдХिрд╕ाрди рд╡ैрд╢्рд╡िрдХ рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеाрдУं рдХे рд╕ाрде рдЬुрдб़ рдЧрдП рддрдеा рджुрдиिрдпा рдоें рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े рдШрдЯрдиा рдХा рдк्рд░рднाрд╡ рднाрд░рдд рдХे рдХिрд╕ाрдиों рдХे рдКрдкрд░ рднी рдкреЬрдиे рд▓рдЧा।
рдЬोрддो рдХे рдЖрдХाрд░ рдХрдо рд╣ोрдиे рд▓рдЧे, рд╕्рд╡рдиिрд░्рднрд░ рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХो рдзрдХ्рдХा рд▓рдЧा,рд╕ाрдоुрджाрдпिрдХ рдЬीрд╡рди рдкрдж्рдзрддि рдХा рд╣ाрд╕ рд╣ो рдЧрдпा рддрдеा рд╕ंрдпुрдХ्рдд рдкрд░िрд╡ाрд░ рдк्рд░рдеा рдЯूрдЯрдиे рд▓рдЧी।
рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рдЗрди рднू -рд░ाрдЬрд╕्рд╡ рдкрдж्рдзрддि рдиे рднाрд░рдд рдоें рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рдкुрд░ाрдиी рдкрд░рдо्рдкрд░ाрдУं рдХो рддрд╣рд╕ рдирд╣рд╕ рдХрд░ рджिрдпा। рдкрд░िрдгाрдорд╕्рд╡рд░ूрдк 1857 рдоें рдХ्рд░ांрддि рд╣ुрдИ рдЬिрд╕рдоे рдХिрд╕ाрдиो рдиे рдмреЭ рдЪреЭрдХрд░ рднाрдЧ рд▓िрдпा।

Comments

  1. рдмрд╣ुрдд рдмреЭिрдпा рд▓ेрдЦ рд╕рд░् рд╣िंрджी рдоाрдз्рдпрдо рдоें рдиोрдЯ्рд╕ рдПрд╡ं рдХांрд╕ेрдк्рдЯ рдХे рд▓िрдП рдХोрдЯि рдХोрдЯि рдЖрднाрд░...ЁЯТРЁЯТР

    ReplyDelete

Post a Comment

Popular posts from this blog

рджंрдбрдХाрд░рдг्рдп рдХा рдкрдаाрд░

рджंрдбрдХाрд░рдг्рдп рдХा рдкрдаाрд░ рджंрдбрдХाрд░рдг्рдп рдХा рдкрдаाрд░  рдпрд╣ рдЫрдд्рддीрд╕рдЧреЭ рдХे рджрдХ्рд╖िрдг рджिрд╢ा рдоें рд╣ै। рдпрд╣ рдЫрдд्рддीрд╕рдЧреЭ рдХा рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рд╕рдмрд╕े рдЕрдзिрдХ рд╕рдоृрдж्рдз рдк्рд░рджेрд╢ рд╣ै। рдЗрд╕ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХा рдХ्рд╖ेрдд्рд░реЮрд▓ 39060 рд╡рд░्рдЧ рдХिрд▓ोрдоीрдЯрд░ рд╣ै। рдпрд╣ рдЫрдд्рддीрд╕рдЧреЭ рдХे рдХुрд▓ рдХ्рд╖ेрдд्рд░рдлрд▓ рдХा 28.91 рдк्рд░рддिрд╢рдд рд╣ै। рдЗрд╕ рдкрдаाрд░  рдХा рд╡िрд╕्рддाрд░ рдХांрдХेрд░ ,рдХोंрдбाрдЧांрд╡ ,рдмрд╕्рддрд░ ,рдмीрдЬाрдкुрд░ ,рдиाрд░ाрдпрдгрдкुрд░ ,рд╕ुрдХрдоा рдЬिрд▓ा  рддрдеा рдоोрд╣рд▓ा-рдоाрдирдкुрд░ рддрд╣рд╕ीрд▓ рддрдХ рд╣ै।  рдЗрд╕рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдзाрд░рд╡ाреЬ рдЪрдЯ्рдЯाрдиों рд╕े рд╣ुрдЖ рд╣ै।  рдмीрдЬाрдкुрд░ рддрдеा рд╕ुрдХрдоा рдЬिрд▓े рдоें рдмрд╕्рддрд░ рдХे рдоैрджाрди рдХा рд╡िрд╕्рддाрд░ рд╣ै। рдпрд╣ाँ рдХी рд╕рдмрд╕े рдКँрдЪी рдЪोрдЯी рдиंрджी рд░ाрдЬ (1210 рдоीрдЯрд░ ) рд╣ै рдЬो рдХी рдмैрд▓ाрдбीрд▓ा рдоें рд╕्рдеिрдд рд╣ै।   рдЕрдкрд╡ाрд╣ рддंрдд्рд░  рдпрд╣ рдЧोрджाрд╡рд░ी рдЕрдкрд╡ाрд╣ рддंрдд्рд░ рдХा рд╣िрд╕्рд╕ा рд╣ै। рдЗрд╕рдХी рд╕рдмрд╕े рдк्рд░рдоुрдЦ рдирджी рдЗंрдж्рд░ाрд╡рддी рдирджी рд╣ै। рдЗрд╕рдХी рд▓рдо्рдмाрдИ 286 рдХिрд▓ोрдоीрдЯрд░ рд╣ै। рдЗрд╕рдХा рдЙрдж्рдЧрдо рдоुंрдЧेрд░ рдкрд░्рд╡рдд рд╕े рд╣ोрддा рд╣ै। рдпрд╣ рднрдж्рд░ाрдЪрд▓рдо рдХे рд╕рдоीрдк рдЧोрджाрд╡рд░ी рдирджी рдоें рдоिрд▓ рдЬाрддी рд╣ै। рдЗрд╕рдХी рдк्рд░рдоुрдЦ рд╕рд╣ाрдпрдХ рдирджी рдиाрд░ंрдЧी ,рд╢ंрдЦрдиी -рдбंрдХिрдиी ,рдоुрдирдЧाрдмрд╣ाрд░ ,рдХांрдЧेрд░ рдЖрджि рд╣ै।  рд╡рдирд╕्рдкрддि  рдпрд╣ाँ рдЙрд╖्рдгрдХрдЯिрдмंрдзीрдп рдЖрдж्рд░ рдкрд░्рдгрдкाрддी рд╡рди рдкाрдП рдЬाрддे рд╣ै। рдЗрд╕ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд╕ाрд▓ рд╡ृрдХ्рд╖ों рдХी рдмрд╣ुрд▓рддा рд╣ै рдЗрд╕рд▓िрдП рдЗрд╕े рд╕ाрд▓ рд╡рдиो рдХा рдж्рд╡ीрдк рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдпрд╣ाँ рдЙрдЪ्рдЪ рд╕्рддрд░ рдХे рд╕ैрдЧोрди рд╡ृрдХ्рд╖ рдкाрдП рдЬाрддे рд╣ै.рдХुрд░рд╕ेрд▓ рдШाрдЯी(рдиाрд░ाрдпрдгрдкुрд░ ) рдоे

INDIAN PHILOSOPHY IN HINDI

рднाрд░рддीрдп рджрд░्рд╢рди  (INDIAN PHILOSOPHY)  рднा рд░рддीрдп рджрд░्рд╢рди(INDIAN PHILOSOPHY)  рджुрдиिрдпा рдХे рдЕрдд्рдпंрдд рдк्рд░ाрдЪीрди рджрд░्рд╢рдиो рдоें рд╕े рдПрдХ рд╣ै.рдЗрд╕ рджрд░्рд╢рди рдХी рдЙрдд्рдд्рдкрддि рдХे рдкीрдЫे рдЙрд╕ рд╕्рддрд░ рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХी рдЖрд╕ рд╣ै  рдЬिрд╕ рд╕्рддрд░ рдкрд░ рд╡्рдпрдХ्рддि рджुрдЦो рд╕े рдоुрдХ्рдд рд╣ोрдХрд░ рдЕрдиंрдд рдЖंрдирдж рдХी рдк्рд░ाрдк्рддि рдХрд░рддा рд╣ै.рдЗрд╕ рджрд░्рд╢рди рдХा рдоुрдЦ्рдп рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдЬीрд╡рди рд╕े рджुрдЦो рдХो рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░ рдоोрдХ्рд╖ рдХी рдк्рд░ाрдк्рддि рдХрд░рдиा рд╣ै. рдЗрд╕ рд▓ेрдЦ рдоें рдиिрдо्рди рдмिрди्рджुрдУ рдкрд░ рдЪрд░्рдЪा рдХрд░ेंрдЧे - рднाрд░рддीрдп рджрд░्рд╢рди рдХी рдЙрдд्рдкрдд्рддि  рднाрд░рддीрдп рджрд░्рд╢рди рдХी рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдПं  рднाрд░рддीрдп рджрд░्рд╢рди рдХे рдк्рд░рдХाрд░  рднाрд░рддीрдп рджрд░्рд╢рди рдХ्рдпा рдиिрд░ाрд╢ाрд╡ाрджी рд╣ै? рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖  рднाрд░рддीрдп рджрд░्рд╢рди рдХी рдЙрдд्рдкрдд्рддि (ORIGIN OF INDIAN PHILOSOPHY) рднाрд░рддीрдп рджрд░्рд╢рди  рдХी рдЙрдд्рдкрдд्рддि рд╡ेрджो рд╕े рд╣ुрдИ рд╣ै.рдЗрди рд╡ेрджो рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा 4 рд╣ै.рдЛрдЧ्рд╡ेрдж ,рдпрдЬुрд░्рд╡ेрдж ,рд╕ाрдорд╡ेрдж рддрдеा рдЕрдерд░्рд╡рд╡ेрдж। рд╡ेрдж рдХो рдИрд╢्рд╡рд░ рдХी рд╡ाрдгी рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕рд▓िрдП рд╡ेрдж рдХो рдкрд░рдо рд╕рдд्рдп рдоाрдирдХрд░ рдЖрд╕्рддिрдХ рджрд░्рд╢рди рдиे рдк्рд░рдоाрдг рдХे рд░ूрдк рдоें рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХिрдпा рд╣ै рдЕрд░्рдеाрдд рд╡ेрджो рдХी рдмाрддो рдХो рд╣ी рдЗрди рджрд░्рд╢рдиों рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╕рдд्рдп рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै.рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╡ेрдж рдХे рддीрди рдЕंрдЧ рд╣ै рдоंрдд्рд░ ,рдм्рд░ाрдо्рд╣рдг рддрдеा рдЙрдкрдиिрд╖рдж। рд╕ंрд╣िंрддा рдоंрдд्рд░ो рдХे рд╕ंрдХрд▓рди рдХो рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдм्рд░ाрдо्рд╣рдг рдоें рдХрдорд░्рдХाрдг्рдб рдХी рд╕рдоीрдХ्рд╖ा рдХी рдЧрдпी рд╣ै.рдЙрдкрдиिрд╖рдж

рдЫрдд्рддीрд╕рдЧрдв़ी рд▓ोрдХрдиृрдд्рдп

рдЫрдд्рддीрд╕рдЧрдв़ी рд▓ोрдХрдиृрдд्рдп рдЗрддिрд╣ाрд╕ рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рд╕ाрдХ्рд╖्рдпों рд╕े рдпрд╣ рдЬ्рдЮाрдд рд╣ोрддा рд╣ै рдХि рдоाрдирд╡ рдЬीрд╡рди рдоें рдиृрдд्рдп рдХा рдорд╣рдд्рд╡ рдЖрджिрдХाрд▓ рд╕े рд╣ै, рдЬो рдоाрдд्рд░ рдордиोрд░ंрдЬрди  рдХा рд╕ाрдзрди рдиा рд╣ोрдХрд░ рдЕंрддрд░िрдо рдЙрд▓्рд▓ाрд╕ рдХा рдк्рд░рддीрдХ рд╣ै । рднाрд░рдд рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рд╡िрд╢्рд╡ рдоें рдЕрдкрдиी рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рд╣ेрддु рд╡िрдЦ्рдпाрдд рд╣ै। рдЫрдд्рддीрд╕рдЧрдв़ рднाрд░рдд рдХा рдЕрднिрди्рди рдЕंрдЧ рд╣ोрдиे рдХे рд╕ाрде рд╣ी рдХрд▓ाрдУ рдХा рдШрд░ рд╣ै рдЬिрд╕े рд╡िрднिрди्рди рдХрд▓ा рдк्рд░ेрдоिрдпों рдиे рд╡्рдпाрдкрдХ рд░ूрдк рджेрдХрд░ рдЗрд╕ рдзрд░ा рдХो рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рдХрд▓ाрдУं рд╕े рд╕рдоृрдж्рдз рдХрд░ рджिрдпा рд╣ै। рдЗрди рд▓ोрдХ рдХрд▓ाрдУ рдоें рд▓ोрдХрдиृрдд्рдп рдЬрдирдоाрдирд╕ рдХे рдЕंрддрд░ंрдЧ рдоें рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े рдЙрд▓्рд▓ाрд╕ рдХा рд╕ूрдЪрдХ рд╣ै । рдЬрдм рдордиुрд╖्рдп рдХो рд╕ुрдЦ рдХी рдк्рд░ाрдк्рддि рд╣ोрддी рд╣ै рддो рдЙрд╕рдХा рдЕंрддрд░्рдорди  рдЙрд╕ рдЙрд▓्рд▓ाрд╕ рд╕े рддрд░ंрдЧिрдд  рд╣ो рдЙрдарддा рд╣ै ,рдФрд░ рдлिрд░ рдпрд╣ी рдЙрд▓्рд▓ाрд╕ рдоाрдирд╡ рдХे рд╡िрднिрди्рди рдЕंрдЧों рдж्рд╡ाрд░ा рд╕ंрдЪाрд▓िрдд рд╣ोрдХрд░  рдиृрдд्рдп рдХा рд░ूрдк рдзाрд░рдг рдХрд░рддा рд╣ै। рдХिрд╕ी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╡िрд╢ेрд╖ рдХा рд▓ोрдХрдиृрдд्рдп рдХेрд╡рд▓ рд╣рд░्рд╖ोрдЙрд▓्рд▓ाрд╕  рдХा рдкрд░िрдЪाрдпрдХ рди рд╣ोрдХрд░ рдЙрд╕ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХे рдкрд░рдо्рдкрд░ा  рд╡ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХा рдХ्рд░िрдпाрдд्рдордХ рдЪिрдд्рд░рдг рд╣ोрддा рд╣ै, рдЬो рд╕्рд╡्рдпрдоेрд╡  рдПрдХ рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рдкрд░िрдЪрдп рд╕рдоाрд╣िрдд рдХिрдП рд╣ोрддा  рд╣ै। рдЫрдд्рддीрд╕рдЧрдв़ рдоें рдиृрдд्рдп рдХी рд╡िрднिрди्рди рд╡िрдзाрдПं рд╣ै рдЬो рд╡िрднिрди्рди рдЕрд╡рд╕рд░ों рдкрд░ рдХिрдП рдЬाрддे рд╣ै। рдпрд╣ां рд╣рдо рдиिрдо्рди рдиृрдд्рдп рд╡िрдзाрдУं рдкрд░ рдЪрд░्рдЪा рдХрд░ेंрдЧे :-  1. рдкंрдеी рдиृрдд्рдп 2. рдЪंрджैрдиी рди